Баркулабаўскі летапіс

Баркулабаўскі летапіс, помнік беларускай гісторыка-мемуарнай літаратуры другой паловы 16 - пачатку 17 стагоддзяў.  Напісаны ён ў вёсцы Баркалабава Быхаўскага раёна Магілёўскай вобласці і ахоплівае перыяд з 1545 па 1608 гады. Летапіс захаваўся  ў адзіным спісе, які знаходзіцца ў зборніку 17 стагоддзя ў Дзяржаўным гістарычным музеі ў Маскве (сінадальны фонд № 790). Упершыню Баркулабаўскі летапіс быў выдадзена А.П.Кулішам ў яго «Матэрыялы для гісторыі ўз'яднання Русі» ў 1877 годзе.

Першыя выдаўцы летапісе і яе даследчыкі П.А.Куліш, М.В.Довнар-Запольскі, Е.Р.Раманаў выказвалі меркаванне, што летапіс складзены святаром вёскі Баркулабава Фёдарам Піліпавічам (Фёдарам Піліпавічам Магілёўцам). Паколькі ў летапісе адзначана дата пачатку навучання сына князя Багдана Соломерецкого. Гэта маглі зрабіць толькі бацькі або настаўнік, а ім па агульнапрынятаму звычаю таго часу, мог быць толькі мясцовы святар. Аднак, вядома, што хатнімі настаўнікамі ў князя Саламярэцкага працавалі вядомыя асветнікі Лаўрэнцій Зізаній і доўгі час Мялецій Сматрыцкі. Даследчыкі ХХ стагоддзя (Мальцаў А.М. і інш.) выказваюць меркаванне, што аўтарам летапісу мог быць як сам Фёдар Піліпавіч, так і дыякан ці псаломшчык, якія служылі ў яго царкве, паколькі пра Піліпавіча ў летапісе заўсёды гаворыцца ў трэцяй асобе. Але да сённяшняга дня дакладных дадзеных пра аўтара Баркулабаўскага летапісу не існуе. Аўтар летапісу памёр позняй восенню 1608 года. Менавіта тут рэзка перарываецца апавяданне. Акрамя таго, па скупому і недакладнаму апісанню 1608г. услед за 1607 годам можна меркаваць аб яго працяглай хваробе. Першасны рукапіс быў страчаны, але захаваўся спіс, які датаваўся  1660-ым годам. Баркулабаўскі летапіс пачынаецца паведамленнем пра Берасцейскі сойм 1544 (у летапісе 1545), на якім кароль польскі і вялікі князь літоўскі Жыгімонт Казіміравіч І прызначыў пераемнікам на княжацкі трон свайго сына Жыгімонта ІІ Аўгуста.

Затым летапісец пераходзіць да апісання падзей пераважна мясцовага характару. Запісы, як правіла, падаюцца ў форме традыцыйных для летапісаў пагадавых рамак, аднак, яны не заўсёды падпарадкоўваюцца строгай гістарычнай храналогіі.

Сістэматычнае апісанне падзей пачынаецца з 1564 года з моманту заснавання Баркулабам Іванавічам Корсакам вёскі і замка, названых яго імем.

Усе даследчыкі аднадушна адзначаюць, што «Баркулабаўскі летапіс» з'яўляецца ўнікальным дакументам у частцы, якая датычыцца апісання сельскага жыцця, эканамічным складнікам жыцця простых сельскіх жыхароў. Апавяданне напісана мовай жывой і народнай. Разам з тым хочацца вылучыць яшчэ адну важную асаблівасць летапісу, якую смела можна аднесці да самых першых, зафіксаваных метэаралагічных назіранняў на тэрыторыі Беларусі. Вось згадкі аб некаторых самых неардынарных анамаліях, зафіксаваных у «Баркулабаўскім летапісе".

Бясснежны 1595 год, але снег выпаў у сярэдзіне траўня «... ні зімой, ні летам, ні восенню, ні вясной да самага месяца мая, да святога Апанаса [дзень памінання святога Апанаса Вялікага, архіяпіскапа Александрыйскага 15 мая па новым стылі], снегу не было ... ».

Анамальна цёплы канец студзеня - пачатак лютага 1588 года. «... У годзе тым жа 1588, месяца 18 студзеня ліку, пасля святога Апанаса [наогул-то дзень памінання пакутніка Афанасія Аталійскага студзень 20] на трэці дзень былі дажджы вялікія, што снег сагналі, і стала як па вясне: пастухі на бор са статкамі пайшлі на пашы, а потым праз тры тыдні зноў зіма лютая [вярнулася] ... ».

Дажджлівы і марозны 1604 год.

«... Год 1604 ... на пятым тыдні вялікага посту [Першая дэкада красавіка] дажджы вялікія былі, так што Днепр расцёкся, а снег сагнала ўвесь. Перад тым вясна непагодная была, тады жыта ў цвеце мароз пабіў ... ягад, яблыкаў, іншай гародніны мала засталося ад вялікіх дажджоў, маразоў ... Таксама за моцнымі дажджамі каля вялікіх рэк травы зусім на сена не касілі ... і расказвалі, нібыта пасярод лета ў Маскве снег вялікі і мароз былі, што некалькі тыдняў на санях улетку ездзілі ... Зіма была вельмі сухая, людзям купецкім шкодная, таму што снегу мала было ... ».

Эпідэмія шаленства і воспы 1608 года. «... Таго ж года 1608 гнеў божы быў, шмат сабак збегла і папсавалася, імі было пакусана шмат людзей і коней, якія паўміралі... Таго ж года 1608 шмат дзетак малых ад воспы памерла ... ».

Дзівосны 1606 год, калі па незразумелых прычынах вада ў рэках была высокая. «... Той жа год 1606 вельмі дзівосны быў, а гэта было ў тым, што вада ў рэках усё лета  была такая вялікая, як па вясне: не толькі ўлетку, але і на запусцях Піліпавых [на Піліпаў пост 27 лістапада новы стыль]. Раз ўпадзе, потым прыбудзе, і з берагоў вылівалася. Таму сена вельмі мала касілі ... ».

Геаграфічны ахоп летапісу вялікі: у ёй апісваюцца падзеі, якія адбываліся не толькі ў паўночна-ўсходняй Беларусі, дзе знаходзіцца Баркулабава (г.зн. у Магілёве, Віцебску, Полацку), але і больш аддаленых (Мінску, Вільні); нярэдка згадваецца Украіна - « ніз», куды сыходзіла насельніцтва падчас галадовак.

Усе даследчыкі адзначалі ўвагу аўтара Баркулабаўскага летапісу да дробязяў сельскага жыцця, спачуванне да тых, хто меў патрэбу, але пры ўсім гэтым яго ніяк нельга назваць выразнікам жаданняў ні сялян, ні плебейскай масы горада. Ён варожы да запарожцаў, і гэта выказана ім не раз і ў дастаткова выразнай ступені. У яго малюнку запарожцы, праходзячы па Беларусі, палілі гарады (Налівайка спаліў значную частку Магілёва, у тым ліку цэрквы), рабавалі насельніцтва, адводзілі на «Ніз» жанчын. Разам з тым аўтар не выказвае асаблівай сімпатыі і да воінаў Радзівіла, якія таксама набралі з «тутэйшага краю лупу». Аб руска-польскай вайне 1580 г. аўтар піша, што тады маскоўскі князь «Срэбны з ​​немалым войскам месца слаўнае Магілёў выпаліў» і спустошыў вёскі ва ўсёй акрузе да Копысі і Шклова, а літоўскае войска князя Івана Чартарыйскага з татарскім атрадам Цемрука на Дняпры так «моцным трупам  загарадзілі »...

Найбольш істотнымі часткамі летапісу лічацца тыя, якія кажуць аб эканамічным становішчы вёскі ў раёне Баркулабава. Сапраўды, гэта крыніца адзіная ў сваім родзе, прытым яна напісана мовай жывой, народнай, гаворка летапісу простая, лёгкая, па-народнаму дакладная, маляўнічая, вострая і лаканічная.

Невялікі па аб'ёме Баркулабаўскі летапіс вельмі ёмісты па змесце. Летапісец ўважліва сачыў за палітычным і рэлігійным жыццём сваёй краіны. Ён успамінаў пра ўвядзенне новага календара, пісаў аб скліканні соймаў і сабораў, уключаў у свой летапіс дакументы, лісты і запіскі сучаснікаў. Аўтар Баркулабаўскага летапісу быў таленавітым чалавекам, які шанаваў родную мову, спачуваў простаму народу і верыў у лепшую будучыню, якая абавязкова наступіць для яго землякоў.

 http://bykhov.gov.by/index.php/pisateli/item/2072-letopis